Natuurbeheer voor reeën

Het traditionele beheer kenmerkt zich door eentonige grote oppervlakten. Dit leidt tot versnelde afbraak van organisch bodemmateriaal, uitspoelen voeding voor de flora en fauna en stelt de bodem bloot aan uitdroging. Veel voedingsstoffen in een bodem met daarop veel licht resulteren in een grootschalige verjonging met pionier soorten. In het bos gaat het al snel om grove den, berk en lijsterbes en een weelderige groei van struiken en kruiden. Deze overmaat aan voedselaanbod over grote oppervlakten betekent dat het wild zich daar vanuit de wijde omtrek gaat concentreren. Ree, edelhert en wild zwijn houden zich graag op kapvlakten op. In het boek Ancient Woodland van Oliver Rackham en het proefschrift Metaforen voor de wildernis van Frans Vera wordt dit proces van verjongen als onderdeel van natuurlijke levenscyclus van het landschap beschreven. Zonder beschermen bijvoorbeeld rasteren of populatiebeheer gericht op lage dichtheden grazers lukt het dan niet om bos te krijgen. Het principe leidt tot open terreinen. Voorbeelden zijn de Oostvaardersplassen en het Noord-Hollandsduinreservaat in de periode 1990 tot 2018. Hoe beïnvloeden wilde hoefdieren het bos- en natuurbeheer?

• Het voedsel van reeën bestaat vooral uit kruiden, jonge loten, bladeren en knoppen van braam, bosbes, struikheide, eiken en andere loofhoutsoorten. In de wintermaanden zijn blauwe bosbes, beukennootjes en eikels van belang als mede klimop. Reeën eten nauwelijks gras.
• Het natuurlijke voedsel van edelherten bestaat uit gras (bochtige smele, breedbladige grassen op wildweiden) blauwe bosbes, bladeren, stengels en knoppen van loofboomsoorten en eikels.'s winters vullen de herten dit aan met naalden van grove den en jonge scheuten van struikheide.
• Wilde zwijnen eten graag breedbladige grassen, bochtige smele, veel eikels en beukennootjes, wortels van grassen en jonge bomen, wortelstokken van adelaarsvarens, bosbessen en dierlijk voedsel. In de herfst en winter is het aanbod van eikels en beukennootjes van grote invloed op het voedselpakket.

Naar: 'Geïntegreerd bosbeheer voor reeën' uit vakblad Natuurbeheer nummer 7, 1999 en 'Geïntegreerd bosbeheer en grofwild' van G.W.T.A. Groot Bruinderink, A. T. Kuijters, D. R. Lammertsma, Nederlands bosbouw tijdschrift, 1998, jaargang 69 nr. 2

De invloed van grofwild op de ontwikkelingsmogelijkheden van het bos is het sterkste bij de bosverjonging. Hun belangstelling voor zaden en kiemplanten speelt daarbij een belangrijke rol. Bij het wilde zwijn staan zowel de zaden als de kiemplanten van eik en beuk hoog op de focuslijst. Edelhert en ree hebben naast eikels en beukennootjes ook een sterke voorkeur voor zaailingen en jonge boompjes van soorten als lijsterbes, eik, beuk en zachte berk. Dit verklaart de voorkeur van deze diersoorten voor eiken- en beukenbos en kapvlakten. Op de kapvlakten is zowel de hoeveelheid als kwaliteit van gelijksoortig voedsel hoger dan in het bos. Dit hangt samen met de gunstige lichtinval en een hoger aanbod van voedingsstoffen. Door het grote voedselaanbod houden grazers als edelherten zich in grote groepen langere tijd op kapvlakten op. Het gevolg is dat de ontwikkeling van jonge loofbomen sterk onder druk staat.

Adaptief beheren leidt mogelijk tot meer variatie in de horizontale en verticale structuur en daarmee tot gevarieerde leefomstandigheden voor plant- en diersoorten. Dat is anders als bij kaalkap. Dan veranderd het bos in een grote kale vlakte waarop de bomen, meestal één soort het bos gaan vormen. Ook bij adaptief beheer kan er gezorgd worden dat er licht en lucht in het bos ontstaat voor verjonging.

Op de arme zandgronden is kleinschalige gaten creëren in het kronendak goed voor verjonging van het bos door loofbomen als zomereik, wintereik en beuk. De jonge bomen van deze soorten profiteren van het vochtige microklimaat op de, slechts gedeeltelijk aan het zonlicht blootgestelde, bosbodem.

Voor duurzaam behoud van het bos is faunabeheer essentieel als:

• We zo groot mogelijk aaneengesloten leefgebieden willen creëren voor een zo groot mogelijk diversiteit aan leven,
• De natuurlijk regulatiemechanismen van fauna optreden bij veel hogere dichtheden dan de jonge bomen kunnen verdragen,
• Het stimuleren van hoge dichtheden predatoren te kostbaar is voor onze leefomgeving.

Deze uitgangspunt voor het faunabeheer maken duidelijk dat je bomen niet kan behouden zonder menselijke invloeden als populatiebeheer en of rasters. Hoe minder rasters hoe meer populatiebeheer of minder bomen.

Door onderzoek en kennisoverdracht kan bepaald worden hoe geïntegreerd bosbeheer in een nader te bepalen gebieden wordt uitgevoerd. Met als doel een door de eigenaar/beheerder gewenste natuur c.q. functievervulling van het gebied, binnen de grenzen van de financiële doelen.

Geïntegreerd bosbeheer kenmerkt zich door stabiliteit van het bos en geleidelijke verandering; het microklimaat van het bos blijft zoveel mogelijk gehandhaafd. Daardoor wordt de voedingstoestand van de bodem en dus ook de productiviteit van de groeiplaats beter behouden.

Die stabiliteit en geleidelijke verandering leiden tot een hoger en gelijkmatiger mineralen aanbod dan bij het kaalkapbeheer. Daarbij komt nog dat bij geïntegreerd bosbeheer de beheersmaatregelen op zich weliswaar kleinschalig zijn, maar dat ze om redenen van efficiëntie worden uitgevoerd over grote aaneengesloten oppervlakten. Dit leidt tot een verspreiding van het voedselaanbod over een grote oppervlakte. Hierdoor verspreiden de hoefdieren zich en dus ook de vraat. Bij een gelijkblijvende dichtheid neemt de kans toe dat jonge boompjes de invloed van de dieren overleven. Deze vorm van "risicospreiding" kan eraan bijdragen dat uitrasteren minder nodig is. Hier komt nog bij dat ten opzichte van traditionele houtteelt het bos meer voedsel en meer beschutting biedt. De natuurlijke draagkracht voor de aanwezige planteneters neemt toe.

Kleinschalige verjonging maakt het bos aantrekkelijker voor “snoepers" als het ree en voor "gemengde eters" als het edelhert. De populatie van deze soorten zal groter kunnen worden. Stijgt echter het aandeel grote grazers te veel dan neemt de invloed op de verjonging toe, over het hele gebied. Zonder beheer van de populaties leidt dit dan tot vlaktes zonder bomen. Bijvoorbeeld de begraasde en in het verleden niet bejaagde natuurterreinen.